Obecnie zwiększona świadomość rodziców i otoczenia społecznego oraz dostępność i możliwość wielospecjalistycznej diagnozy dziecka powodują wzrost liczby dzieci z wczesnym rozpoznaniem różnego rodzaju nieprawidłowości w rozwoju psychoruchowym.
W placówkach oświatowych dzieci te prezentują indywidualne potrzeby psychofizyczne, które określane są SPECJALNYMI POTRZEBAMI EDUKACYJNYMI.
Dzieci/uczniowie ze SPE to:
- niepełnosprawni intelektualnie,
- niewidomi i słabo widzący,
- niesłyszący i słabo słyszący,
- z autyzmem/Zespołem Aspergera,
- z niepełnosprawnością ruchową,
- z chorobami przewlekłymi,
- z ADHD,
- z poważnymi zaburzeniami w komunikowaniu się,
- ze specyficznymi trudnościami w uczeniu się,
- niedostosowani społecznie, zagrożeni niedostosowaniem społecznym,
- wybitnie zdolni.
Dzieci te na podstawie przepisów prawnych MEiN w placówkach oświatowych są obligatoryjnie objęte pomocą psychologiczno-pedagogiczną w formie zajęć o charakterze terapeutycznym (terapia logopedyczna, zajęcia korekcyjno-kompensacyjne, zajęcia rozwijające kompetencje emocjonalno-społeczne, zajęcia z psychologiem, zajęcia SI itd.), ponadto wczesnym wspomaganiem rozwoju oraz kształceniem specjalnym.
Biorąc pod uwagę specyfikę pracy z dzieckiem wymagającym zindywidualizowanego podejścia z uwagi na jego deficyty rozwojowe, neuroatypowość, obniżone możliwości poznawcze – my: nauczyciele, terapeuci, za wszelką cenę staramy się, by proces edukacji takiego dziecka przebiegał w sposób nader atrakcyjny, dostosowany do jego możliwości i potrzeb rozwojowych, a tym samym prowadził do efektywnego przyswajania nowych wiadomości i rozwijania umiejętności.
Jak wiadomo, uczenie się małego dziecka przebiega polisensorycznie (wielozmysłowo), a dominującą aktywnością w tym okresie życia jest zabawa. By móc prowadzić nauczanie poprzez zabawę i jednocześnie realizować cele edukacyjne i terapeutyczne, poszukujemy środków dydaktycznych, które mają być atrakcyjne, angażować dziecko i tak oddziaływać na jego zmysły, by bawiąc się – nabywało kompetencje i poznawało świat. W pracy z dziećmi powyżej 3 r.ż. z różnorodnymi potrzebami psychofizycznymi, również ze Specjalnymi Potrzebami Edukacyjnymi taką edukację poprzez zabawę zapewnią m.in. gry dla grup przedszkolnych.
Ze względu na dostosowanie mechanizmów gier do pracy z grupą i ich walory edukacyjno-terapeutyczne, każdy z opisanych poniżej produktów może pomóc w pracy z dziećmi:
- z zaburzeniami ze spektrum autyzmu (szczególnie autyzm wysokofunkcjonujący/Zespoł Aspergera),
- z obniżonymi możliwościami poznawczymi (niepełnosprawność intelektualna w stopniu lekkim, również umiarkowanym),
- z zaburzeniami mowy, obniżoną sprawnością językową,
- z zakłóceniami modulacji sensorycznej,
- z deficytem uwagi.
Gry dla grup mają stymulować rozwój dziecka w określonych sferach.
„Trefliki w Przedszkolu/Wyścig po wiedzę”
Podstawą gry jest 3-metrowa, dwustronna, składana plansza. Wersja A to „Wyścig po wiedzę”, wersja B – „Chińczyk”. Obie gry umożliwiają angażowanie całej grupy przedszkolnej jednocześnie – w podziale na zespoły. Możliwych dziesięć wariantów, do wybranych dołączone są tematyczne karty z aktywnościami.
Gra polecana dzieciom ze spektrum autyzmu, które prezentują duże trudności w zakresie komunikacji i interakcji społecznych, przejawiają stereotypowe zachowania, zainteresowania i wzorce aktywności. Gra pomocna przy:
- nabywaniu umiejętności współpracy w zespole,
- uczeniu rywalizacji,
- rozumieniu porażki w sytuacji przegranej,
- nauce rozumienia i przestrzegania ustalonych zasad, reguł,
- rozwijaniu logicznego myślenia,
- kreowaniu wyobraźni.
Dzieciom z niższym poziomem funkcjonowania intelektualnego pomaga kształtować umiejętność posługiwania się kostką do gry, kształtuje umiejętność przeliczania konkretów, rozpoznawania obrazu graficznego cyfr.
U wszystkich grających rozwija zdolności poznawcze, ciekawość poznawczą.
Dzięki załączonym do gry taliom kart z konkretnych kategorii tematycznych dzieci mogą nabywać, wzbogacać wiedzę z określonej dziedziny. Karty wzbudzają szczególne zaciekawienie wśród dzieci z Zespołem Aspergera. Dzieci te wykazują nadmierne zainteresowania, tzw. „fiksacje” wybranymi przez siebie tematami, które dotyczą dość wąskich dziedzin wiedzy.
Gra podnosi sprawność językową, wzbogaca zasób słownikowy. Można ją modyfikować i dostosowywać do możliwości intelektualnych graczy. Dzieciom z niepełnosprawnością intelektualną pozwala nabywać wiadomości z otoczenia społeczno-przyrodniczego, rozwijać umiejętność przeliczania konkretów, rozumienia prostych zasad gry planszowej. Ponadto, dzięki załączonym do gry kolorowym kubkom i żetonom, gracze mogą utrwalać znajomość podstawowych kolorów, uczyć się sortowania, rozwijać sprawność motoryczną, manualną rąk. Dzieci z opóźnieniami w rozwoju motoryki małej poprzez aktywność z użyciem żetonów uczą się chwytu szczypcowego, usprawniają koordynację wzrokowo-ruchową i orientację w przestrzeni poprzez poruszanie się po planszy.
Dzięki zobrazowaniu „Dnia w Przedszkolu” gra okazuje się pomocnym narzędziem przy ustalaniu harmonogramu przedszkolnego dzieciom z ASD (autism spectrum disorder). Dzieci te często funkcjonują w dużym poczuciu lęku. Stały i przewidywalny rytm dnia pomaga im czuć się bezpieczniej.
„Mistakos” – gra zręcznościowa
Zestaw 100 krzesełek, umożliwiający ćwiczenie motoryki małej, matematyki, kodowania, kooperacji i rywalizacji. Podstawowy wariant zakłada budowę jak najwyższej wieży.
Poleca się wykorzystanie tej gry w pracy z dziećmi z niepełnosprawnością intelektualną oraz z ASD.
Rozwija ona zdolności manipulacyjne, motorykę precyzyjną, koordynację. Umożliwia konstruowanie i piętrzenie wież. Uczy rozumienia zaimków przestrzennych, liczenia, sortowania. Duża liczba dzieci z autyzmem ma silnie rozwinięty zmysł konstrukcyjny i silną potrzebę szeregowania, sortowania – gra umożliwia im realizację tych aktywności.
W najprostszy, przystępny sposób uczy dzieci bardzo istotnej w dzisiejszych czasach umiejętności kodowania.
„Spy Guy” – gra kooperacyjna rozwijająca spostrzegawczość.
Polega na wyszukiwaniu na czas elementów (poszlak) na 3-metrowej planszy. Motywem przewodnim jest śledztwo detektywistyczne – dzieci pomagają detektywowi Spy Guy’owi dogonić złoczyńcę – Doktora Moritza.
Uniwersalna gra może być z powodzeniem wykorzystana w czasie każdych zajęć terapeutycznych. Angażuje ona do aktywności wszystkie dzieci ze SPE.
Istotnie rozwija spostrzeganie wzrokowe. Pomaga w nabywaniu lepszych kompetencji językowych, kształtuje mowę (omawianie ilustracji, nazywanie desygnatów na obrazkach, konstruowanie wypowiedzi zdaniowych, bogacenie słownictwa). Do gry załączona jest klepsydra, której użycie pomaga dzieciom mającym problemy z organizacją czasu lepiej go zrozumieć. Gra potęguje emocje, podnosi motywację do działania, pobudza szybkość myślenia, wzmaga koncentrację uwagi, rozwija uwagę słuchową. Bazuje na ciekawym opowiadaniu z serii detektywistycznych, co uruchamia wyobraźnię dzieci i wzmaga zapał do brania udziału w grze.
„Witaminowe cyferki” – puzzle edukacyjne
Dwustronne puzzle XXL w kształcie węża. Dokładając kolejne części wężowej układanki, dzieci mają za zadanie połączyć cyfry od 0 do 10 z właściwymi zbiorami warzyw lub owoców.
Gra propaguje zdrowe odżywianie, rozwija wiedzę na temat warzyw i owoców. Dzieciom z ASD, które zazwyczaj doświadczają problemu w żywieniu z uwagi na monotematyczną dietę, wybiórczość pokarmową – gra może zachęcić do oswajania i próbowania nowych produktów w postaci warzyw i owoców.
Gra rozwija również umiejętności matematyczne – przeliczanie, znajomość cyfr, przyporządkowywanie cyfry do reprezentacji obrazkowej warzyw i owoców, usprawnia analizę i syntezę wzrokową. Jeden z wariantów gry „Witaminowe cyferki” zakłada szukanie pary – uczestnik z puzzlem oznaczonym cyfrą szuka gracza z puzzlem przedstawiającym odpowiednią reprezentację obrazkową warzyw czy owoców. Dzięki tej zabawie dziecko z obniżonymi kompetencjami społecznymi próbuje nawiązać relację i współpracę z innymi.
„Figury i znaki drogowe” – domino edukacyjne
Zestaw dwustronnych, wielkoformatowych kartoników domino (26x13 cm) z kolorowymi figurami geometrycznymi z jednej oraz znakami drogowymi z drugiej strony. Po ułożeniu osiąga 17 metrów długości.
Gra uczy dzieci ze SPE bezpiecznego zachowania, poruszania się na drodze. Umożliwia poznanie najważniejszych dla ich bezpieczeństwa znaków drogowych. Dzięki tej grze dziecko opanowuje również znajomość podstawowych figur geometrycznych, rozwija percepcję wzrokową. Gra okazuje się także przydatna w ćwiczeniach grafomotoryki.
„TUS-owe rozgrywki” – gra społeczno-edukacyjna
Dzięki grze dzieci dowiedzą się, jak mądrze rozwiązywać konflikty, nawiązywać relacje i dbać o nie oraz poznają sposoby radzenia sobie w trudnych sytuacjach.
Zadaniem dzieci jest oprowadzenie gościa – Misia Tadka po przedszkolu (planszy) i nauczenie go współpracy w grupie, zgodnie z zasadami Treningu Umiejętności Społecznych. Każde pole na planszy oznacza zadanie, które wykonają wspólnie: odpowiedzą na pytanie, zaproponują rozwiązanie problemu, pokażą wybraną emocję lub sytuację z nią związaną.
Gra szczególnie dedykowana dzieciom z trudnościami w nabywaniu kompetencji społeczno-emocjonalnych. Najchętniej wykorzystywana przez specjalistów prowadzących Trening Umiejętności Społecznych. Przynosi bardzo pozytywne efekty w pracy z dziećmi z Zespołem Aspergera, które mają duże trudności w rozumieniu emocji własnych oraz innych osób i cierpią z powodu nieadekwatnego wyrażania własnych uczuć i potrzeb.
Gra sprzyja uczeniu właściwego sposobu wyrażania emocji i nazywania ich, trafnego odbioru mimiki twarzy, pomaga w opanowywaniu norm i zasad obowiązujących w otaczającej rzeczywistości – dzięki czemu wpływa na lepszy poziom relacji interpersonalnych.
„Gimnastyka buzi i języka” – gra logopedyczna.
Zawiera m.in. 3-metrową planszę i karty z ćwiczeniami logopedycznymi: oddechowymi, usprawniającymi narządy mowy oraz logortymicznymi.
Przykładowe warianty:
- „Kraina LogoFiglików” – gra planszowa połączona z wykonywaniem zadań logopedycznych z wylosowanych kart,
- „bystre oczko” – wyszukiwanie na czas elementów na 3-metrowej planszy i i utrwalanie poprawnego wypowiadania ich nazw
- ćwiczenie mowy opowieściowej – układanie historii z wykorzystaniem kolorowych, teksturowych elementów.
Doskonała gra do prowadzenia zajęć logopedycznych, dedykowana szczególnie dzieciom z problemami w kształtowaniu się mowy. Dzieci z zaburzeniami mowy mogą w interesujący sposób, w formie zabawy usprawniać aparat mowy i ćwiczyć poprawną artykulację. Gra stwarza okazję logopedzie do pozyskania brakujących dźwięków w wymowie dziecka, do wypracowania właściwych nawyków artykulacyjnych, pomaga w nauce prawidłowej wymowy słów (zawiera obrazki z desygnatami zawierającymi głoski najczęściej sprawiające dzieciom trudność w wymowie – sz,ż,cz,dż, s,z,c, r), pozwala na wzbogacenie zasobu leksykalnego. Ponadto za pomocą gry można rozwijać u dziecka słuch fonematyczny (zdolność rozróżniania fonemów, dźwięków mowy), którego odpowiednia dojrzałość jest niezbędna do przyswajania nauki czytania i pisania. Gra rozpoczyna się opowiadaniem o LogoFiglikach – opowieść rozwija wyobraźnię dziecka, stwarza też okazję do kształtowania mowy opowieściowej (narracji). Dzięki dołączonej do gry klepsydrze można podnosić poziom fluencji słownej dzieci – zdolność podawania słów zgodnie z narzuconym kryterium w określonym limicie czasu. Plansza „bystre oczko” umożliwia ćwiczenie percepcji wzrokowej i spostrzegania w bardzo ciekawy i zabawny sposób.
„Anonimo” – gra edukacyjna
Każde dziecko zakłada na głowę opaskę, umieszcza w niej wylosowaną kartę i zadaje pytania naprowadzające, aby odgadnąć, kim lub czym jest (postacią z bajki lub legendy, zwierzęciem, warzywem, owocem). W jednej rundzie gracz może zadać tylko trzy pytania, a dziecko odpowiadające na nie musi mówić prawdę i udzielić odpowiedzi używając słów „tak” lub „nie”.
Gra doskonale służy dzieciom ze SPE do wzbogacenia wiedzy oraz zasobu słowno-pojęciowego na temat otaczającej rzeczywistości społeczno-przyrodniczej. Pobudza zdolność myślenia, kreuje wyobraźnię, ćwiczy pamięć, kształtuje myślenie słowno-logiczne (pojęciowe), wzbogaca język. Uczy określać przeznaczenie przedmiotów na podstawie rozpoznanych cech, dokonywać ich opisu. U dzieci z ASD usprawnia myślenie wyobrażeniowe, wspiera w rozróżnianiu fikcji od rzeczywistości. Kształtuje trudną dla tych dzieci umiejętność zadawania pytań, podtrzymywania dialogu. Zawarte w grze karty tematyczne rozwijają zdolność kategoryzacji.
„Jestem bezpieczny” – gra edukacyjna
Edukacyjna gra planszowa dla grup, której celem jest kształtowanie bezpiecznych zachowań dzieci, przybliżenie wiedzy o występujących zagrożeniach i sposobach ich unikania, a także ugruntowanie prawidłowych postaw i nawyków u dzieci. Uczestnicy odpowiadają na pytania zamknięte, otwarte i omawiają sytuacje związane z bezpieczeństwem na drodze, bezpieczną zabawą, zdrowiem i przyrodą czy zagrożenia w domu i na zewnątrz.
Dzięki tej grze dzieci ze SPE uczą się, jak właściwie i bezpiecznie funkcjonować w otaczającym środowisku. Szczególnie pomocna okazuje się w pracy z dzieckiem autystycznym, które często ma dużą trudność z rozumieniem zagrożenia i przestrzeganiem zasad bezpieczeństwa. Gra edukuje w zakresie rozróżniania zachowań prawidłowych od nieprawidłowych, pokazuje, dlaczego warto przestrzegać powszechnie ustalonych norm i reguł. Rozwija zdolność myślenia przyczynowo-skutkowego, dostrzegania niedorzeczności. Pobudza uwagę słuchową i zachęca do logicznej analizy sytuacji.
Opracowanie:
Małgorzata Dziemiach-Krzywicka – pedagog specjalny, logopeda, terapeuta SI.
Posiada wieloletnie doświadczenie w pracy z dziećmi ze Specjalnymi Potrzebami Edukacyjnymi. Specjalizuje się w diagnozie i terapii dzieci w wieku przedszkolnym. Prowadzi wczesne wspomaganie rozwoju dzieci ze stwierdzoną niepełnosprawnością.
W swojej pracy codziennie poszukuje odpowiednich, atrakcyjnych dziecku pomocy dydaktycznych. Gry dla grup marki Trefl są jednym z jej ostatnich odkryć, które wykorzystuje podczas zajęć terapeutycznych.
